Con gái của một người mẹ Trung Quốc đi học ở trường có chương trình trao đổi học sinh với một trường trung học cơ sở ở Hoa Kỳ, vì vậy có một nữ sinh người Mỹ đã đến sống ở nhà của bà. Trong những ngày tiếp xúc, cô bé này đã gây ấn tượng sâu sắc với bà. Bà cho biết: *** Lần bất ngờ đầu tiên Lần đầu tiên gặp, cô bé cao hơn con gái tôi một cái đầu, da trắng bóc, dáng người cao gầy, cô bé nở nụ cười chân thành vô cùng lôi cuốn. Bữa sáng đầu tiên, tôi chuẩn bị bánh bao và hoành thánh Dương Châu, các cháu đều ăn rất vui vẻ, cô bé người Mỹ cũng dùng đũa, nói là muốn 'nhập gia tùy tục'. Khi sắp ăn xong, cô bé nói với tôi: "Đây là bữa sáng ngon nhất mà cháu từng ăn, vô cùng cảm ơn cô!" Cô bé này rất giỏi khen ngợi người khác, tôi hoàn toàn bất ngờ. Tôi nấu cho con gái ăn mười mấy năm cũng chưa từng được nghe con gái khen. Cảm giác khi được cô bé này khen ngợi thật sự rất tuyệt, khoảng cách giữa chúng tôi lập tức gần hơn không ít. Lần bất ngờ thứ hai Vào bữa tối, tôi nấu những món như trứng chiên cà chua, sườn xào chua ngọt mà mình giỏi nhất, chúng tôi vừa ăn vừa trò chuyện rất vui. Ăn xong, hai cháu đang nói chuyện, tôi bắt đầu dọn dẹp chén đũa, cô bé người Mỹ lập tức đứng dậy nói với tôi: "Cháu có thể giúp cô không ạ?" Đây là lần thứ hai tôi bất ngờ, nhìn thấy sự chân thành của cô bé này, tôi vội nói: "Không cần đâu, hai đứa cứ nói chuyện đi". Con gái tôi thấy mẹ bận rộn mười mấy năm quen rồi, còn cô bé này biết suy nghĩ cho người khác, lập tức phản ứng theo bản năng như một thói quen. Lần bất ngờ thứ ba Ngày hôm sau, cả nhà đã khá thân với nhau rồi. Tôi thấy hộ chiếu của cô bé đã rất cũ nên tò mò hỏi: "Cháu từng đi bao nhiêu nước rồi?". Câu trả lời của cô bé khiến tôi bất ngờ lần thứ ba: "Đây là quyển hộ chiếu thứ 3 của cháu, cháu đã đi khoảng 30 nước rồi." Nhìn thấy biểu cảm kinh ngạc của tôi, cô bé giải thích: "Thường thì vào kỳ nghỉ, trường chúng cháu sẽ tổ chức cho học sinh vừa đi du lịch vừa học. Đây là lần đầu cháu đến Trung Quốc, chủ yếu là đi Thượng Hải, Nam Kinh, Bắc Kinh và Tây An". 4 thành phố này được phụ huynh và giáo viên lựa chọn vì đại diện cho quá khứ và hiện tại của Trung Quốc. Tôi âm thầm bội phục, đồng thời hỏi cô bé: "Các cháu đi khắp thế giới như vậy, còn việc học thì sao?" Phải biết rằng con của chúng tôi dù vào kỳ nghỉ cũng phải chạy khắp các lớp học thêm. Cô bé nhìn con gái tôi, tỏ ra rất ngưỡng mộ nói: "Bình thường việc học của chúng cháu rất nặng, mỗi ngày về nhà phải làm bài tập suốt 5 tiếng". "5 tiếng" này khiến con gái tôi bị sốc. Tôi bắt đầu hiểu được gia cảnh của cô bé: Bố làm ở công ty riêng, mẹ ở nhà nội trợ. Nhưng cháu nhấn mạnh rằng mẹ mình rất vất vả, phải đảm đương mọi việc thường ngày trong nhà cùng với việc chăm sóc bãi cỏ, bảo dưỡng hồ bơi, máy bay trực thăng... ; anh trai cô bé rửa chén và giúp mẹ làm vệ sinh; còn cháu thì chịu trách nhiệm chăm sóc cho hai chú chó và ba chú mèo trong nhà. Cả nhà mỗi người có một nhiệm vụ riêng rất rõ ràng. Còn gia đình tôi thì: bố, mẹ phải đi làm, mẹ còn phải lo sinh hoạt cho cả nhà, các con thì không quan tâm đến việc gì khác ngoài học tập. Rõ ràng là có sự khác biệt rất lớn về nghĩa vụ và trách nhiệm trong gia đình. Lần bất ngờ thứ tư Đây là bữa cơm cuối cùng chúng tôi ăn cùng nhau. Cô bé người Mỹ sắp phải rời khỏi Nam Kinh rồi, để cho cô bé thưởng thức những món ăn ngon nhất của Trung Quốc, chúng tôi đưa cô bé đến nhà hàng sang trọng nhất Nam Kinh có tên là Sư Tử Kiều và gọi món "gà hầm" xếp hàng đầu cả nước. Sau khi cô bé biết món này làm từ vi cá thì vô cùng kiên quyết từ chối: "Cháu không thể chấp nhận được món ăn này, động vật cần được bảo vệ". Sau đó không bàn cãi thêm gì nữa, tôi đổ mồ hôi, đột nhiên cảm thấy nể phục. Lần bất ngờ thứ năm Sau bữa cơm, các cháu hẹn nhau đi chơi ở khu vui chơi gần đó, ngoài con gái tôi và cô bé người Mỹ, chúng tôi còn mời thêm 2 người bạn thân của con gái tôi. Chơi xong, các cháu không ngừng nói với tôi: "Mẹ ơi, người Mỹ quá giỏi luôn! Vào đến khu trò chơi, hai đứa bạn của con đi chơi ngay, cái gì vui thì chơi cái đó. Còn bạn người Mỹ thì kéo con vừa đi vừa quan sát trò nào có lợi nhất, đi một vòng rồi mới chọn mục tiêu, bạn ấy thắng rất nhiều đồng xu, sau khi chia cho chúng con rồi mới đi tìm trò mà mình thích". Lần này tôi không chỉ bất ngờ, mà còn chấn động, một cô bé còn nhỏ như vậy đã biết làm thế nào để có được lợi ích lớn nhất, lúc nào cũng suy nghĩ rất kỹ lưỡng, quả thật là quá "đáng sợ". Con gái tôi nói một câu khiến tôi cứ suy nghĩ mãi: "Mẹ ơi, cứ thế này thì sau này chúng ta chỉ có thể làm công cho họ thôi ạ...." • Suy ngẫm Chúng ta đang nuôi dạy con thế nào vậy? Quá mức yêu chiều, quá mức bao bọc, liên tục can dự, dẫn đến việc con của chúng ta vô dụng, vô tình. Giáo dục theo kiểu máy photocopy đã làm mất đi tinh thần, hạn chế sự sáng tạo của các cháu. Tự do là bản tính của trẻ nhỏ, tự nhiên là thiên tính của các cháu, kiềm hãm bản tính và thiên tính nghĩa là kiềm hãm sức sống và động lực trưởng thành của trẻ. Vậy nền giáo dục như thế nào mới thật sự có thể bồi dưỡng được nhân tài có sức sáng tạo đâ Nguồn: Ngọc Trúc

Tôi tên là Ruth, 72 tuổi. Và hôm qua, tôi bỗng trở thành “đối tượng cần theo dõi”… trong mắt chính con gái mình. Không phải vì tôi bệnh. Không phải vì tôi lẫn. Mà vì tôi đã… rút sạch toàn bộ tiền tiết kiệm của mình. Từng xu một. Con gái tôi, Jessica, phó chủ tịch ở Thung lũng Silicon, nghĩ rằng tôi đã mất trí. Nó báo sẽ bay từ California về để làm một thứ mà nó gọi là “can thiệp khẩn”. Nó không hiểu rằng… tôi vừa hồi sức cho chính cuộc đời mình. Suốt 45 năm, tôi là Ruth — y tá trưởng khoa cấp cứu ở bệnh viện St. Jude’s. Cả cuộc đời tôi ngập mùi thuốc sát trùng, cà phê cháy và tiếng rên rỉ tuyệt vọng. Tôi từng nắm tay bệnh nhân, ép tim đến gãy cả xương sườn, báo tin dữ đến mức không còn nhớ nổi bao nhiêu lần. Thế giới của tôi là hỗn loạn, và tôi biết cách xử lý nó. Rồi tôi nghỉ hưu. Sáu tháng sau, chồng tôi — Frank — mất. Và sự im lặng ập xuống như nuốt chửng tôi. Jessica là người tốt. Nó chỉ… quá “hiệu quả”. Nó quản lý cả đội kỹ sư chuyên tạo ra app để “tối ưu hóa sự kết nối của con người”. Chỉ có điều, cuộc đời không phải cái bảng Excel để nó gõ vài hàm là xong. Thế là nó bắt đầu “sửa” tôi. Nó bán nhà của tôi, chuyển tôi vào một khu dưỡng lão siêu hiện đại tên “Gilded Willow”. Mọi thứ đều là kính và thép bóng loáng. Nhưng tôi thấy mình như bị nhốt trong một cái… chuồng high-tech. Nó đưa tôi đeo một cái vòng theo dõi nhịp tim, bước chân, nguy cơ té ngã. Nhìn không khác gì vòng quản thúc. Những năm “vàng” của tôi bị biến thành thời khóa biểu: 10h: thể dục dưới nước 14h: “kích thích nhận thức” (thực ra là chơi Bingo) 17h: ăn tối ít muối “Mẹ, dữ liệu cho thấy mẹ đang phát triển tốt lắm!” — nó nói qua video call, mắt vẫn nhìn vào một màn hình khác. Tôi trả lời: “Jessica, mẹ ‘nghỉ ngơi’ hai năm rồi. Và đó là thứ mệt nhất mẹ từng làm.” Rồi tia sáng đến. Hôm đó tôi đi xe buýt — chỉ để cảm nhận được mình đang di chuyển — thì trông thấy cái biển hiệu: “Sunrise Grill”. Frank đã đưa tôi đến đây trong buổi hẹn đầu tiên của hai đứa hồi 1973. Chúng tôi ăn chung một miếng bánh táo. Bây giờ, trước quán là biển “Bán gấp”. Bên cạnh còn dán tờ giấy báo điểm vệ sinh bét nhất. Tôi bước vào. Bên trong trống trơn, chỉ có một cậu trai khoảng 20 mấy tuổi, ngồi gục bên laptop, người tái mét dưới ánh sáng màn hình. Tôi gõ lên quầy: “Cái mặt bàn này vi phạm quy định vệ sinh đó.” Cậu giật mình, đóng laptop lại. “Dạ… tụi con sắp đóng cửa. Hẳn luôn.” “Tôi thấy rồi.” — tôi liếc ly cà phê nguội. — “Chủ ở đâu?” Cậu thở dài: “Dạ… là con. Ông nội con mở quán này. Ổng… mất rồi.” “Vì COVID hả?” — tôi hỏi. Cậu bật cười chua chát: “Không. Ổng sống qua COVID. Nhưng… tiền viện phí giết tụi con. Con cố giữ quán, cố trả nợ, mà…” Cậu dang tay như đầu hàng. Cậu đang cố trả núi nợ bằng… mấy dĩa trứng chiên. Bản năng của một y tá cấp cứu trỗi dậy. Đây không phải quán ăn xuống cấp. Đây là một ca cấp cứu. “Tất cả hết bao nhiêu?” — tôi hỏi. “Dạ??” “Tổng nợ và giá sang quán.” Cậu nói ra con số. Gần bằng đúng số tiền tôi để dành cả đời. “Tôi sẽ có mặt lúc 6h sáng mai.” — tôi mở sổ chi phiếu. — “Tôi không phải ‘cộng sự’. Tôi là sếp mới của cậu. Giờ thì về ngủ tám tiếng đi. Cậu đang suy thượng thận đấy.” Cuộc gọi của Jessica sau đó… đúng kiểu phim truyền hình: “Mẹ LÀM GÌ CƠ?! Đổ hết tiền hưu vào một cái quán ăn? Mẹ biết nó là tài sản rủi ro không?! Nó mất vệ sinh đó! Con sẽ gọi bác sĩ khám lại năng lực hành vi của mẹ — ” “Jessica, con không thể tối ưu hóa lòng tốt đâu. Mẹ cúp máy đây. Mẹ còn phải cọ cái bếp.” Và tôi tắt máy. Tháng đầu tiên thật sự ác liệt. Nhưng đó là kiểu hỗn loạn mà tôi quen xử lý. Sunrise Grill không chỉ thiếu đầu bếp. Nó thiếu… một y tá trưởng. Mà thứ đó thì tôi quá rành. Khách cũ bắt đầu quay lại. Walt, ông cựu chiến binh Việt Nam, lúc nào cũng ngồi một góc, càu nhàu, và chẳng bao giờ ăn hết bánh mì nướng. Một hôm tôi đem cho ông chén cháo yến mạch. “Tôi đâu có gọi cái này.” — ông gầm gừ. “Tôi biết, Walt.” — tôi rót thêm cà phê. — “Bốn mươi lăm năm làm y tá dạy tôi nhận ra khi nào… hàm răng giả làm đàn ông khó chịu. Ăn đi.” Ông nhìn tôi qua cái muỗng. Rồi… ông ăn thiệt. Còn có Chloe — cô gái trẻ bế con nhỏ, vừa cho bú vừa gõ laptop, mặt thất thần. Cả quán nhìn mà thương. Tôi bước tới, nhẹ nhàng đóng laptop lại. “Con có… deadline.” — cô nói như sắp khóc. “Không.” — tôi chuyển sang giọng y tá trưởng. — “Con có một đứa bé. Và con đang sốt. Con đang mất nước.” Tôi bế đứa bé. Nó im ngay, dụi mặt vào vai tôi như được trấn an bởi kinh nghiệm 72 năm. “Alex!” — tôi gọi lớn. “Cam vắt và súp gà cho Chloe. Miễn phí.” Chloe khóc. Kiểu khóc âm thầm của những người phụ nữ nghĩ rằng mình thất bại ở mọi thứ cùng lúc. Sunrise Grill lúc đó… không còn là quán ăn. Nó là ca trực của tôi. Jessica xuất hiện vào một chiều thứ Sáu mưa tầm tã. Trong tay ôm cái iPad như chuẩn bị “giải cứu ai đó”. “Mẹ, chuyện này dừng ngay. Con đã nói chuyện với luật sư để làm thủ tục giám hộ — ” Nó dừng lại. Quán đông kín. Ấm cúng. Tiếng cười. Mùi đồ ăn. Cuộc sống. “Đây…” — nó lắp bắp — “…đây là mẹ tôi sao?” Nó thấy tôi ở bàn cuối. Chloe ngồi trước mặt tôi, đứa bé ngủ trong địu. Cô ấy đang khóc nhỏ: “…con thấy mình thất bại, cô Ruth ơi. Con mệt lắm. Con cảm giác như mình làm hỏng mọi thứ…” Tôi không đưa lời khuyên. Không có checklist. Tôi chỉ nắm tay cô ấy — bàn tay già nua 72 tuổi ôm lấy bàn tay run rẩy 25 tuổi. “Không đâu con.” — tôi nói. — “Con không thất bại. Con đang chới với. Nghĩa là con vẫn đang cố gắng. Giờ hít thở nào.” Jessica đứng chết trân. Những gì nó thấy… là thứ không app, không AI nào đo được. Không “tối ưu hóa” được. Nó đi tới quầy. Alex ngẩng lên: “Cô dùng gì ạ?” Jessica nói, mắt đỏ hoe: “Cho tôi… súp gà. Và một phần bánh táo.” Trong căn hộ “thông minh” và vô cảm kia, tôi chỉ là một dữ liệu: một “nguy cơ té ngã”, một người cần giám sát. Nhưng ở đây, trong cái quán nhỏ hỗn loạn này… tôi có ích. Người ta bảo già rồi thì nên nghỉ ngơi. Nên an toàn. Nhưng con tàu nằm im trong cảng thì an toàn thật — nhưng nó đâu phải sinh ra để nằm yên. Da tôi nhăn, lưng tôi mỏi — nhưng tôi chưa bao giờ vô dụng. Chúng ta không phải đồ bỏ đi chỉ vì tóc bạc. Không phải đối tượng để “quản lý”. Chúng ta tự chăm sóc. Chúng ta vẫn biết nắm tay, biết lắng nghe, biết nấu tô súp cho người cần nó. Đừng để họ nhốt bạn lại. Đừng để họ “tối ưu hóa” bạn đến mức biến bạn thành vô hình. Hãy đi tìm nơi mà bạn còn được cần đến. Hãy tìm ca trực của chính mình. St